Tahrik Ni 8 April 2018 (Pathian Ni) khan Sabah, Malaysia hmun thenkhat Kaikuang khawina (Shrimp Farming) atana an hman khaw paruk laiin harsatna an tawhna hmun Sungai Eloi, Pitas (Pitas Prawn Farm) kan tlawh a.
Helai hmuna mite hi ram leilung fa (Indigenous Peoples) an ni a, anmahni tawng chuan Orang Asal an inti a, khaw 6 he srimp farming avanga harsatna nei te chu intelkhawmin G-6 an inti a, khaw paruk tihna a ni awm e - chung khua te chu Kampung Telaga, Kampung Gumpa, Kampung Ungkup, Kampung Boluuh Skim, Kampung Datong leh Kampung Sg Eloi te an ni a.
Helai hmun hi Sabah State Khawpui, Kota Kinabalu atangin darkar 4:30 vel tlan a ni a, an hnam danin minlo mikhual Kampung Sungai Eloi khuuah hian community center-ah minlo hmuaka, Darkhuang leh Dar mang an lo tum tlut tlut mai a ni.
Heng khua te hi lui dunga eizawng thin an ni a, an awmna hmun luidung ramngaw te pawh hi Mangrove Forest an ti ve mai thin. Mangroove forest kan tih hi Mizo ten kan hriatthiam dan tur chuan lui dungah thing te chuan Bung (thing) ang deuh hian zung an thlak vek a, ramngaw ang tak takin a chhain a pik luk thin a ni, helai hmun hi luia cheng nungcha te leh ramsa te a bikin Zawng etc leh Sava ho tan hmun ralmung leh nuam tak a ni ve bawk a. Mangrove forest dwellers te eizawnna hnar ber chu mangrove forest in a ken tel (a ram leilung hausakna ang chi) tui a cheng chi hrang hrang sangha..chengkawl..kaikuang etc te hi heng mite eizawnna hnar ber a ni a.
Heng khaw paruk te sairam chhuahna ve ber hmunah hian kum 2011 atang khan company lam ten kaikung khawina hmun an din tan a, an kaikuang khawina hmun te hi palin an daidang vek a, a luh theihna hmun khat chauh siamin chutah pawh chuan heng khaw neitu ho hi luh an phal ngai manglo a ni.
Helai hmuna mite hi ram leilung fa (Indigenous Peoples) an ni a, anmahni tawng chuan Orang Asal an inti a, khaw 6 he srimp farming avanga harsatna nei te chu intelkhawmin G-6 an inti a, khaw paruk tihna a ni awm e - chung khua te chu Kampung Telaga, Kampung Gumpa, Kampung Ungkup, Kampung Boluuh Skim, Kampung Datong leh Kampung Sg Eloi te an ni a.
Helai hmun hi Sabah State Khawpui, Kota Kinabalu atangin darkar 4:30 vel tlan a ni a, an hnam danin minlo mikhual Kampung Sungai Eloi khuuah hian community center-ah minlo hmuaka, Darkhuang leh Dar mang an lo tum tlut tlut mai a ni.
Heng khua te hi lui dunga eizawng thin an ni a, an awmna hmun luidung ramngaw te pawh hi Mangrove Forest an ti ve mai thin. Mangroove forest kan tih hi Mizo ten kan hriatthiam dan tur chuan lui dungah thing te chuan Bung (thing) ang deuh hian zung an thlak vek a, ramngaw ang tak takin a chhain a pik luk thin a ni, helai hmun hi luia cheng nungcha te leh ramsa te a bikin Zawng etc leh Sava ho tan hmun ralmung leh nuam tak a ni ve bawk a. Mangrove forest dwellers te eizawnna hnar ber chu mangrove forest in a ken tel (a ram leilung hausakna ang chi) tui a cheng chi hrang hrang sangha..chengkawl..kaikuang etc te hi heng mite eizawnna hnar ber a ni a.
Heng khaw paruk te sairam chhuahna ve ber hmunah hian kum 2011 atang khan company lam ten kaikung khawina hmun an din tan a, an kaikuang khawina hmun te hi palin an daidang vek a, a luh theihna hmun khat chauh siamin chutah pawh chuan heng khaw neitu ho hi luh an phal ngai manglo a ni.
He company (Sunlight Inno Seafood Sdn Bhd) te hian ramngaw an thiahsak avang te, an kaikuang sawngbawlna tui luiah an paih chhuah leh mai avang te hian helai hmun tuan leh mang ata lo cheng tawh ram leilung fate hi an eizawnna a tibuai hle a, Sangha leh nungcha dang pawh hmuh tur a van phah hle niin an sawi a, tin helai hmunah hian an sakhaw serh leh sang hmun pawimawh 6 lai a aw, animahsela pakhat phei chu he kaikung farm hian a khuh niin an sawi bawk.
Kaikuang farm atan hian ram 2300 ha pek an ni a, nimahsela helai vela cheng khaw hrang hrang te hian an duhohna an lantir nasat avang in company lam hian 2000 ha chauh an la hmang rih a, an duh hun hunah zauh leh maithei dinhmunah an ding mek a ni. Heng khaw paruk te hian company in ram a tihchhiat thenkhatah chuan mangroove te hi an phun thar leh a, heng ramngaw te hi neilet lehtur chuan kum sang tamtak a ngai dawn a ni an ti.
Heng khua te hian kaikuang farm an din dawn hian an dodal lemlo a , a chhan chu dan ang taka thil awmdan engkim hrilhriat an nih loh vang a ni, Environmental Impact Assessment (EIA) emaw ram ngaw leh ngunchang te a nghawng dan tur zir chianna neih mumal a nilo a, tin he farm hian a nghawng theih dan tur hrilh hriat an nih miau loh avangin nasa takin an tawrh phah ta a, a hnuah nasa taka an beih leh a ngai a ni.
Keini ram leilung fate tan a thupuanchhuan UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples (UNDRIP) ah hian ram leilung fate chu an chenna hmunah eng thil pawh an sakhua, nunphung, leh eizawnna nghawng thei thil tih a nih dawn chuan engkim langtlang taka hrilhfiah a, a thatna leh thalohna te hrilfiah an nih hnuah an remtihna or retihlohna lak tur a ni tih a ni a, chu chu a saptawng chuan Free, Prior and Informed Consent (FPIC) tih a ni.
Kaikuang farm atan hian ram 2300 ha pek an ni a, nimahsela helai vela cheng khaw hrang hrang te hian an duhohna an lantir nasat avang in company lam hian 2000 ha chauh an la hmang rih a, an duh hun hunah zauh leh maithei dinhmunah an ding mek a ni. Heng khaw paruk te hian company in ram a tihchhiat thenkhatah chuan mangroove te hi an phun thar leh a, heng ramngaw te hi neilet lehtur chuan kum sang tamtak a ngai dawn a ni an ti.
Heng khua te hian kaikuang farm an din dawn hian an dodal lemlo a , a chhan chu dan ang taka thil awmdan engkim hrilhriat an nih loh vang a ni, Environmental Impact Assessment (EIA) emaw ram ngaw leh ngunchang te a nghawng dan tur zir chianna neih mumal a nilo a, tin he farm hian a nghawng theih dan tur hrilh hriat an nih miau loh avangin nasa takin an tawrh phah ta a, a hnuah nasa taka an beih leh a ngai a ni.
Keini ram leilung fate tan a thupuanchhuan UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples (UNDRIP) ah hian ram leilung fate chu an chenna hmunah eng thil pawh an sakhua, nunphung, leh eizawnna nghawng thei thil tih a nih dawn chuan engkim langtlang taka hrilhfiah a, a thatna leh thalohna te hrilfiah an nih hnuah an remtihna or retihlohna lak tur a ni tih a ni a, chu chu a saptawng chuan Free, Prior and Informed Consent (FPIC) tih a ni.
Mangrove forest hi Khawvel hmun hrang hrang ah sorkar a ni emaw mihausa ho ten Kaikuang khawina atan an hman nasat avangin tih chereu a ni mek zel a, heng hnam mawl zawk nia kan ngaihte pawh hian nasa takin an sakhua, nunphung leh eizawnna nghawng thei tur thil thalo chu an bei a, tin an ram leh ramngaw te nasa takin a chereu lohna tur atan an bei mek a. Keini Mizo te fing zawk, rem hre zawk leh Khawvel finna tukverh a daidar zawk ni a in ngaite hian heng midang ten harsatna an tawh atang hian zir ila, kan Ram neih chun humhalh kawng ah hian kan ke pen hi a huaisen in a tha tawk kan ti em? Kan mithmuh ah hian kan ram leh hnam leh kan nunphung (culture) te hi a boral chho mek te hi a ni mai lo maw?Keini hian kan ngaihtuah chiang ngai em, kan ram lo hi khawiahmah ram dang kan nei chuanglo, tu vawnhim turin nge kan tih, keini lo tunge thawk chhuak ang. Kan tuchhuan lo awm zel tur te tan kan ram chi vawnghim in chenna tlakah i siam ang a u.

